Luyên thuyên về ống kính tốt.
Có rất nhiều quan niệm về cái đẹp và mỗi người có riêng cảm nhận cho mình về cái đẹp một cách khác nhau, và thậm chí đối lập nhau. Và quan niệm thế nào là đẹp, sẽ làm người ta thi nhau nâng cấp máy móc, thiết bị để phục vụ nhu cầu chứng minh về cái đẹp đó. Và tất cả lại quay về câu chuyện ống kính. Giả sử như trên cùng một chiếc body và sử dụng cùng một loại film, thì một chiếc ống kính đắt liệu lúc nào cũng cho ra ảnh đẹp và nhiều người thích? Các tranh cãi thật là vô cùng vì nó dính dáng đến cái gọi là đẹp?
Đẹp trước tiên là phải "thật".
Và câu chuyện đắt, rẻ trong ống kính nhiều khi không tính đến hiệu quả sử dụng của nó mà lại dựa vào tính sưu tầm, để bày, để khoe. Thật nực cười khi biết một chiếc ống kính rất đắt tiền và được xem là huyền thoại của Leica khi đem so với một chiếc ống kính Pháp bằng tiền thì mới thấy rằng Leica còn phải học người Pháp dài dài về tính tự nhiên và mức thật. Một chiếc ống kính càng tốt thì mức độ cho ra ảnh càng phải thật và tự nhiên. Và cũng buồn cười hơn khi với photoshop và ảnh số, da mặt nửa đời người cũng mịn và láng hơn cả da em bé. Để làm được một chiếc ống kính tái hiện lại sự vật xung quanh một cách thật nhất thì đòi hỏi sự nghiên cứu, tìm tòi sáng tạo trong một thời gian dài, và do đó, chi phí cho những chiếc ống kính này rất cao. Hay nói cách khác, xét về giá trị và giá trị sử dụng thì chiếc ống đắt tiền luôn cho ảnh giống thật nhất có thể. Để cho ra ảnh thật thì ko phải hãng nào cũng làm được điều đó. Đó là một điều rất khó, mà mỗi hãng khi làm ra các ống kính với sự hạn chế về kỹ thuật thì luôn dùng các chiêu marketing để hướng khách hàng của mình sử dụng ống kính hãng đó với những nhận thức do bản hãng tuyên truyền. Chẳng hạn như méo, sai màu, ko thể hiện được chất liệu, dải màu và sự chuyển đổi thấp, độ vênh sáng... sẽ được bản hãng hướng khách hàng đến cái "lạ" trong ảnh. Chiếc ống kính bản thân nó không tự điều tiết như mắt người được, nên việc hướng tới ảnh ra thật và tự nhiên giống mắt người nhìn luôn là một thách thức. Các ống kính máy quay đã phần nào làm được một phần điều đó, và giá cả của những chiếc ống kính máy ảnh nếu so với các ống kính quay phim này thì chỉ là phần lẻ. Và rất nhiều kỹ thuật dùng cho ống kính quay phim từ nhiều thập niên trước đã được dùng cho ống kính máy ảnh như tiêu cự dưới 10mm, độ mở dưới f1...
Đẹp có đi đôi với "lạ"?
Nhiều lúc khi xem một bức ảnh lạ, nhiều người thấy đẹp. Lạ ở đây có nghĩa là:
+ lạ là khi chụp ở một nơi, một thành phố lạ như chụp ở Tây, ở sa mạc, ở vùng tuyết, các vùng địa lý và thổ nhưỡng khác lạ... mà tất cả người xem ảnh đều ko biết đến. Sự khác biệt về những nơi đó, về văn hóa và truyền thống sẽ đem lại cho người xem ảnh những ấn tượng mới và tốt. Và cái lạ đồng nghĩa với cái đẹp. Tôi dám cá cược rằng đối với người xem ảnh phần lớn ở Hà Nội, thì 1 bức ảnh chụp phố rất bình thường ở Châu Âu được nhiều người thích hơn là một bức ảnh thường ngày ở Hà Nội... Bởi vì họ đã quá quen với cảnh vật Hà Nội quen thuộc ngày qua ngày. Nhưng ngoài cảnh lạ thì để chụp "sâu" thì đòi hỏi người chụp phải có sự hiểu biết nhất định về nơi muốn chụp, trên cơ sở hiểu rõ văn hóa, tập tục và các nét đẹp, các nét truyền thống riêng biệt. Và câu hỏi đặt ra là khi ở Châu Âu hay bất cứ nơi ngoài khác ngoài vùng mình sinh sống và thấm nhuần văn hóa, liệu những bức ảnh đời thường ngoài cái "lạ" thì có chút chiều "sâu" nào, hay đơn giản chỉ là ghi lại thực tại? Và liệu những bạn sinh sống ở một nơi khác, như Châu Âu, thì liệu khi về chụp Hà Nội thì có thể chụp Hà Nội đẹp?
+ lạ là ảnh ra không giống thật. Con người ta thường cố tạo và công nhận những cái hơn hẳn tự nhiên, những cái mà con người ta hướng tới, dù thực tế là không bao giờ có chuyện đó. Thế nên mới có chuyện một bức ảnh có tới 2 nguồn sáng từ mặt trời, hay người mẫu thì làn da lúc nào cũng luôn mịn màng dù nhìn thực tế thì khác hẳn, hay dùng photoshop vẽ thêm vào bất kỳ điều gì mình muốn. Lạ cũng có khi là do không thể hiện được thời điểm chụp, như chụp bình minh mà cứ nhìn như giữa trưa, hoặc chụp vào buổi trưa mà trời như sắp mưa ...
Và quay trở lại với câu chuyện ống kính, thì ở đây, nếu lạ là đẹp thì có thể dùng bất kỳ chiếc ống kính rẻ tiền nào cũng cho ra được ảnh lạ. Vậy, với rất nhiều tiền để mua một cái ống kính tốt để làm gì, trong khi số người biết xem ảnh chỉ chiếm phần nhỏ trong số đông. Nó giống như câu chuyện dàn nhạc giao hưởng nào đó của Mỹ đang trên bờ vực phá sản vì không có khán giả, trong khi các loại nhạc thị trường hip hop lại lên ngôi cao nhất.
+ lạ cũng có nghĩa là các hiệu ứng lạ có được khi sử dụng thiết bị như ống kính, filter, các cách chụp sáng tạo. Phần này lại nằm chủ yếu ở đằng sau cái máy ảnh với người chụp và các ý đồ chụp là trọng tâm.. Nếu thể hiện tốt ý tưởng, mặt trời màu đen cũng tạo được rất nhiều cảm xúc... Lúc này thì lại nằm ở yếu tố nghệ thuật. Nghệ thuật thì càng sáng tạo càng tốt, và lúc này chiếc ống kính lại không là vấn đề, mà cứ cái nào càng rẻ thì càng hiệu quả.
Đẹp có là phải "nét" ?
Đối với nhiều người và trong quan niệm của họ, đẹp là phải nét... Vì nếu out nét thì bức ảnh sẽ không còn đẹp. Và tính về độ nét thì nhiều hãng ống kính Châu Âu đều thua người Nhật ở khoản này, với chủ định nâng cao số dòng/mm. Thế nên có thể thấy được các ống kính Nhật thường cho chi tiết ở vùng trung tâm rất nét, nhiều cái nét đến mức khô khốc, mà quên mất đi sự dịu dàng, mềm mại, tự nhiên của đối tượng. Chẳng phải tự dưng các ống đồng ngày xửa ngày xưa từ thế kỷ trước vẫn được nhiều người dùng, vì cái sự dịu dàng, kết cấu đơn giản và hiệu ứng riêng biệt của nó (đó là không tính về cỡ film được sử dụng, vì thay đổi về cỡ film/sensor sẽ tạo ra sự khác biệt rất lớn). Về ống kính cho film cỡ 35mm, rất nhiều ống kính thời từ thập kỷ 50 đến gần cuối 60 được đánh giá cao về sự tự nhiên và tái tạo độ nét vừa đủ, hài hòa với những yếu tố kỹ thuật khác. Câu chuyện về độ nét giống hệt như bộ phim Tây Du Ký được làm lại với chất liệu số, cái gì cũng nét căng, sặc sỡ mà nếu so với bản cũ từ phim thì nó khập khiễng quá thể, mà cái độ quá nét làm người ta mất đi nhiều cảm xúc. Hay đơn giản là so sánh chất âm của một hệ thống nghe nhạc Bắc Âu và một hệ thống đến từ Nhật, Mỹ... người sành nhạc sẽ chọn hệ thống nào?
Đối với một người chụp ảnh tốt thì thiết bị, và đặc biệt là chiếc ống kính chỉ đóng góp một phần rất nhỏ trong quá trình tạo ra một bức ảnh đẹp về phần mềm (ý tưởng và nhận thức...) và phần cứng (thiết bị, quá trình sau chụp như tráng, pha hóa chất, rửa ảnh..) Trong nhiều trường hợp, giới hạn của chiếc ống kính như không thể thể hiện độ vênh sáng khoảng 10 stops thì lại được bổ sung bằng quá trình tráng phim sau đó ( zone system) và như vậy câu chuyện chiếc ống kính chỉ là một phần nhỏ. Vậy một cái ống kính tốt lại không nằm ở giá trị sưu tầm và giá trị của nó, mà nằm ở khả năng người sử dụng. Nếu họ hiểu giới hạn, điểm mạnh và điểm yếu của chiếc ống kính đó thì sẽ biết sử dụng ống kính vào từng mục đích, ý tưởng từ trước. Với những người như thế, một chiếc ống kính Nga vài chục đô la sẽ cho ảnh ngang ngửa, thậm chí tốt hơn một chiếc ống leica đời mới hàng nghìn đô la. Và tất nhiên, những người như thế thì trong tay họ có những chiếc ống kính đắt tiền, đúng giá trị thì ảnh sẽ như thế nào? Nếu tìm ra được câu trả lời cho câu hỏi này thì lại phụ thuộc vào những nhu cầu riêng biệt.
Thực sự hiện tại thì cũng không biết thế nào là một chiếc
Đẹp trước tiên là phải "thật".
Và câu chuyện đắt, rẻ trong ống kính nhiều khi không tính đến hiệu quả sử dụng của nó mà lại dựa vào tính sưu tầm, để bày, để khoe. Thật nực cười khi biết một chiếc ống kính rất đắt tiền và được xem là huyền thoại của Leica khi đem so với một chiếc ống kính Pháp bằng tiền thì mới thấy rằng Leica còn phải học người Pháp dài dài về tính tự nhiên và mức thật. Một chiếc ống kính càng tốt thì mức độ cho ra ảnh càng phải thật và tự nhiên. Và cũng buồn cười hơn khi với photoshop và ảnh số, da mặt nửa đời người cũng mịn và láng hơn cả da em bé. Để làm được một chiếc ống kính tái hiện lại sự vật xung quanh một cách thật nhất thì đòi hỏi sự nghiên cứu, tìm tòi sáng tạo trong một thời gian dài, và do đó, chi phí cho những chiếc ống kính này rất cao. Hay nói cách khác, xét về giá trị và giá trị sử dụng thì chiếc ống đắt tiền luôn cho ảnh giống thật nhất có thể. Để cho ra ảnh thật thì ko phải hãng nào cũng làm được điều đó. Đó là một điều rất khó, mà mỗi hãng khi làm ra các ống kính với sự hạn chế về kỹ thuật thì luôn dùng các chiêu marketing để hướng khách hàng của mình sử dụng ống kính hãng đó với những nhận thức do bản hãng tuyên truyền. Chẳng hạn như méo, sai màu, ko thể hiện được chất liệu, dải màu và sự chuyển đổi thấp, độ vênh sáng... sẽ được bản hãng hướng khách hàng đến cái "lạ" trong ảnh. Chiếc ống kính bản thân nó không tự điều tiết như mắt người được, nên việc hướng tới ảnh ra thật và tự nhiên giống mắt người nhìn luôn là một thách thức. Các ống kính máy quay đã phần nào làm được một phần điều đó, và giá cả của những chiếc ống kính máy ảnh nếu so với các ống kính quay phim này thì chỉ là phần lẻ. Và rất nhiều kỹ thuật dùng cho ống kính quay phim từ nhiều thập niên trước đã được dùng cho ống kính máy ảnh như tiêu cự dưới 10mm, độ mở dưới f1...
Đẹp có đi đôi với "lạ"?
Nhiều lúc khi xem một bức ảnh lạ, nhiều người thấy đẹp. Lạ ở đây có nghĩa là:
+ lạ là khi chụp ở một nơi, một thành phố lạ như chụp ở Tây, ở sa mạc, ở vùng tuyết, các vùng địa lý và thổ nhưỡng khác lạ... mà tất cả người xem ảnh đều ko biết đến. Sự khác biệt về những nơi đó, về văn hóa và truyền thống sẽ đem lại cho người xem ảnh những ấn tượng mới và tốt. Và cái lạ đồng nghĩa với cái đẹp. Tôi dám cá cược rằng đối với người xem ảnh phần lớn ở Hà Nội, thì 1 bức ảnh chụp phố rất bình thường ở Châu Âu được nhiều người thích hơn là một bức ảnh thường ngày ở Hà Nội... Bởi vì họ đã quá quen với cảnh vật Hà Nội quen thuộc ngày qua ngày. Nhưng ngoài cảnh lạ thì để chụp "sâu" thì đòi hỏi người chụp phải có sự hiểu biết nhất định về nơi muốn chụp, trên cơ sở hiểu rõ văn hóa, tập tục và các nét đẹp, các nét truyền thống riêng biệt. Và câu hỏi đặt ra là khi ở Châu Âu hay bất cứ nơi ngoài khác ngoài vùng mình sinh sống và thấm nhuần văn hóa, liệu những bức ảnh đời thường ngoài cái "lạ" thì có chút chiều "sâu" nào, hay đơn giản chỉ là ghi lại thực tại? Và liệu những bạn sinh sống ở một nơi khác, như Châu Âu, thì liệu khi về chụp Hà Nội thì có thể chụp Hà Nội đẹp?
+ lạ là ảnh ra không giống thật. Con người ta thường cố tạo và công nhận những cái hơn hẳn tự nhiên, những cái mà con người ta hướng tới, dù thực tế là không bao giờ có chuyện đó. Thế nên mới có chuyện một bức ảnh có tới 2 nguồn sáng từ mặt trời, hay người mẫu thì làn da lúc nào cũng luôn mịn màng dù nhìn thực tế thì khác hẳn, hay dùng photoshop vẽ thêm vào bất kỳ điều gì mình muốn. Lạ cũng có khi là do không thể hiện được thời điểm chụp, như chụp bình minh mà cứ nhìn như giữa trưa, hoặc chụp vào buổi trưa mà trời như sắp mưa ...
Và quay trở lại với câu chuyện ống kính, thì ở đây, nếu lạ là đẹp thì có thể dùng bất kỳ chiếc ống kính rẻ tiền nào cũng cho ra được ảnh lạ. Vậy, với rất nhiều tiền để mua một cái ống kính tốt để làm gì, trong khi số người biết xem ảnh chỉ chiếm phần nhỏ trong số đông. Nó giống như câu chuyện dàn nhạc giao hưởng nào đó của Mỹ đang trên bờ vực phá sản vì không có khán giả, trong khi các loại nhạc thị trường hip hop lại lên ngôi cao nhất.
+ lạ cũng có nghĩa là các hiệu ứng lạ có được khi sử dụng thiết bị như ống kính, filter, các cách chụp sáng tạo. Phần này lại nằm chủ yếu ở đằng sau cái máy ảnh với người chụp và các ý đồ chụp là trọng tâm.. Nếu thể hiện tốt ý tưởng, mặt trời màu đen cũng tạo được rất nhiều cảm xúc... Lúc này thì lại nằm ở yếu tố nghệ thuật. Nghệ thuật thì càng sáng tạo càng tốt, và lúc này chiếc ống kính lại không là vấn đề, mà cứ cái nào càng rẻ thì càng hiệu quả.
Đẹp có là phải "nét" ?
Đối với nhiều người và trong quan niệm của họ, đẹp là phải nét... Vì nếu out nét thì bức ảnh sẽ không còn đẹp. Và tính về độ nét thì nhiều hãng ống kính Châu Âu đều thua người Nhật ở khoản này, với chủ định nâng cao số dòng/mm. Thế nên có thể thấy được các ống kính Nhật thường cho chi tiết ở vùng trung tâm rất nét, nhiều cái nét đến mức khô khốc, mà quên mất đi sự dịu dàng, mềm mại, tự nhiên của đối tượng. Chẳng phải tự dưng các ống đồng ngày xửa ngày xưa từ thế kỷ trước vẫn được nhiều người dùng, vì cái sự dịu dàng, kết cấu đơn giản và hiệu ứng riêng biệt của nó (đó là không tính về cỡ film được sử dụng, vì thay đổi về cỡ film/sensor sẽ tạo ra sự khác biệt rất lớn). Về ống kính cho film cỡ 35mm, rất nhiều ống kính thời từ thập kỷ 50 đến gần cuối 60 được đánh giá cao về sự tự nhiên và tái tạo độ nét vừa đủ, hài hòa với những yếu tố kỹ thuật khác. Câu chuyện về độ nét giống hệt như bộ phim Tây Du Ký được làm lại với chất liệu số, cái gì cũng nét căng, sặc sỡ mà nếu so với bản cũ từ phim thì nó khập khiễng quá thể, mà cái độ quá nét làm người ta mất đi nhiều cảm xúc. Hay đơn giản là so sánh chất âm của một hệ thống nghe nhạc Bắc Âu và một hệ thống đến từ Nhật, Mỹ... người sành nhạc sẽ chọn hệ thống nào?
Đối với một người chụp ảnh tốt thì thiết bị, và đặc biệt là chiếc ống kính chỉ đóng góp một phần rất nhỏ trong quá trình tạo ra một bức ảnh đẹp về phần mềm (ý tưởng và nhận thức...) và phần cứng (thiết bị, quá trình sau chụp như tráng, pha hóa chất, rửa ảnh..) Trong nhiều trường hợp, giới hạn của chiếc ống kính như không thể thể hiện độ vênh sáng khoảng 10 stops thì lại được bổ sung bằng quá trình tráng phim sau đó ( zone system) và như vậy câu chuyện chiếc ống kính chỉ là một phần nhỏ. Vậy một cái ống kính tốt lại không nằm ở giá trị sưu tầm và giá trị của nó, mà nằm ở khả năng người sử dụng. Nếu họ hiểu giới hạn, điểm mạnh và điểm yếu của chiếc ống kính đó thì sẽ biết sử dụng ống kính vào từng mục đích, ý tưởng từ trước. Với những người như thế, một chiếc ống kính Nga vài chục đô la sẽ cho ảnh ngang ngửa, thậm chí tốt hơn một chiếc ống leica đời mới hàng nghìn đô la. Và tất nhiên, những người như thế thì trong tay họ có những chiếc ống kính đắt tiền, đúng giá trị thì ảnh sẽ như thế nào? Nếu tìm ra được câu trả lời cho câu hỏi này thì lại phụ thuộc vào những nhu cầu riêng biệt.
Thực sự hiện tại thì cũng không biết thế nào là một chiếc